Ubeydullah bin Utbe "rahmetullahi aleyh"

Tâbiînden olup, Fukahâ-i Seb’a’dan (yedi büyük âlimden) birisi. Künyesi Ebû Abdullah’dır.

98 (m. 716) senesinde vefât etti. 103, 104 yılında da vefât ettiği bildirilmiştir.

Hüzelî kabîlesindendir. Hüzelîler, büyük bir kabîledir. Mekke’ye bitişik olan Nahle vâdisi sâkinlerinin çoğunu bunlar teşkil ederdi. Babasının ismi Abdullah olup, hicretin seksenaltıncı senesinde vefât etti. Dedesi Subh bin Kâhil, câhiliye devrinde kabîlesinin reîsi idi. Ubeydullah bin Utbe hazretleri Medîne müftîsi idi. Vâkıdî onun; âlim, fakîh, hadîs ilminde sika (güvenilir) olduğunu, çok hadîs-i şerîf rivâyet ettiğini, aynı zamanda şairliği de bulunduğunu, söyler. Iclî de onun; sâlih, geniş ilme sahip ve Abdülazîz’in hocası olduğunu nakleder. Taberî ise, onun dînin hükümlerini, helâl ve haramı bilmekte önde gelen âlimlerden ve aynı zamanda iyi bir şâir olduğunu, bildirir. İbn-i Abdilberkân, Ubeydullah bin Utbe "rahmetullahi aleyh" için, “O, takvâ ve ihsân sâhibi idi. Bugüne kadar bildiklerim arasında, ilmi çok, hem şâir ve hem de fakîh olanlardan biridir” der. Ömer bin Abdülazîz, “Ubeydullah bin Utbe el-Huzelî’nin sohbetinde, meclisinde olmak, benim için dünyâdan daha kıymetlidir. Eğer satılmış olsaydı, Ubeydullah bin Abdullah’ın ilim ve sohbet gecelerinden bir geceyi, Beyt-ül-mal’ın bin dînârı ile satın alırdım” dedi. Yanındakiler, “Bunu gerçek mi söylüyorsun?” dediklerinde, “Siz ne diyorsunuz? Vallahi, onun nasîhati ve tavsiyesi bana milyonları, milyarları bulan Beyt-ül-mal hakkında daha titiz ve daha dikkatli olmamı te’mîn ediyor. Çünkü, böyle sohbetler, insana tecrübe, kalbe rahatlık verir, üzüntü ve kederi giderip, edeb ve ahlâkı güzelleştirir. Eğer ben, çok sıkıntılı bir hâle düşseydim. O sıra da Ubeydullah bin Utbe "rahmetullahi aleyh" bana gelmiş olsaydı, bu sıkıntılarımın ağırlığı bana hafif gelir, onları unuturdum” buyurur. Zührî ise, ilim husûsunda derya gibi olan dört kişiye yetiştim: Sa’îd bin Müseyyib, Ebû Bekir Abdurrahmân bin Hâris, Ubeydullah bin Utbe, Urve bin Zübeyr’dir demiştir. bildiklerim arasında, ilmi çok, hem şâir ve hem de fakîh olanlardan biridir” der. Ömer bin Abdülazîz, “Ubeydullah bin Utbe el-Huzelî’nin sohbetinde, meclisinde olmak, benim için dünyâdan daha kıymetlidir. Eğer satılmış olsaydı, Ubeydullah bin Abdullah’ın ilim ve sohbet gecelerinden bir geceyi, Beyt-ül-mal’ın bin dînârı ile satın alırdım” dedi. Yanındakiler, “Bunu gerçek mi söylüyorsun?” dediklerinde, “Siz ne diyorsunuz? Vallahi, onun nasîhati ve tavsiyesi bana milyonları, milyarları bulan Beyt-ül-mal hakkında daha titiz ve daha dikkatli olmamı te’mîn ediyor.

Yine şöyle söyler: “Büyük âlimlerin meclisinde bulunup, ilimden çok şeyler dinledim ve öğrendim. Kendimi ilimde yeterli görüyordum. Fakat Ubeydullah bin Utbe ile karşılaşınca elimde ilimden hiç sermâye olmadığını, birşey bilmediğimi gördüm.

Ubeydullah bin Utbe "rahmetullahi aleyh" Tâbiînin büyüklerindendir. Eshâb-ı kirâmdan bir çoğu ile karşılaşıp, görüşme se’âdetine kavuşmuştur. İbn-i Abbâs "radıyallahü anh", Ebû Hüreyre "radıyallahü anh" ve Ümm’ül-mü’minîn (mü’minlerin annesi) Aişe’den "radıyallahü anhâ" hadîs-i şerîf dinlemiştir. Kardeşi Avn, Zührî, Saîd bin İbrâhim, Ebû-z-Zinâd, Sâlih bin Keysân, Mûsâ bin Ebî Âişe, Ebû Bekir bin Ebi’l-Cehun el-Advî, Damret-übnü Sa’îd, Talha bin Yahyâ bin Talhâ, Abdullah bin Ubeyde ez-Zebidî, Abd-ül-Mecid bin Süheyl bin Abdurrahmân bin Avf ve başkaları da ondan hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.

“Hz. Âişe vâlidemiz dedi ki: “Ben Resûlullahtan "sallallahü aleyhi ve sellem" çok defâ, “Hiç bir Peygamber istemedikçe rûhu alınmaz” buyurduklarını işittim. Âhirete teşrîflerinin vakti gelince, “Yâ Rabbi! Cennette, Refîk-i a’lâ’yı nasîb et.” buyurdular. O zaman ben, “Vallahi, Resûlullah, bizi tercih etmiyor” dedim. Fakat anladım ki: “Resûlullahın "sallallahü aleyhi ve sellem" vefâtlarından önce, zaman zaman buyurdukları hadîs-i şerîf tahakkuk etmişti.”

Ubeydullah bin Utbe hazretlerinin, Ömer bin Abdulazîz’e yazdığı nasîhatlarından birisi şöyledir: “Allahü teâlânın ismi ile başlarım. Hamd, Allahü teâlâya mahsûstur. Yaptığın işlerde dâima dikkatli ol. Bunun fâidesini görürsün. Başına istemediğin bir şey bile gelse sabırlı ol, kaderine rızâ göster. Dünyâda rahat yoktur. İnsan bir gün çok sevinçli ve rahat olur. Peşinden, o sevinç ve rahatı hüzüne ve sıkıntıya çeviren başka bir gün gelir.”

Ubeydullah hazretleri, dünyânın aşağılığı ve değeri olmadığından, ona rağbet etmemek gerektiğinden çok bahsederdi. Böyle olmak lâzım geldiğini Resûlullahın Eshâbından öğrenmişti. Çünkü, Peygamber efendimiz bu husûsu bütün Eshâbına öğretmişlerdi.

Kaynaklar

1) El-A’lâm cild-4, sh. 195

2) Vefeyât-ül-a’yân cild-3, sh. 115

3) Tehzîb-üt-tehzîb cild-7, sh. 23

4) Hilyet-ül-evliyâ cild-3, sh. 188

5) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye 130. Baskı sh. 66, 1185