Seksendokuzuncu Osmanlı şeyhülislâmıdır. İsmi Mehmed’dir. Daha önce Mekke kadılığı yapmış olan Halîl Efendi’nin oğludur. 1126 (m. 1714) senesinde Mekke-i mükerremede doğdu. Bu sebeple “Mekkî” diye meşhûr olmuştur. 1212 (m. 1797) senesinde İstanbul’da vefat etti. Fâtih’de, Bahâî türbesine defnedildi.
Küçük yaşından itibâren, zamanının âlimlerinden ilim tahsil etti. 1147 (m. 1734) senesinde “Hâriç” rütbesiyle müderris oldu. Bir müddet ders okutup talebe yetiştirdikten sonra, kadılık mesleğini tercih etti. 1179 (m. 1765) senesinde Selanik mevleviyyetine (kadılığına), 1185 (m. 1771) senesinde Şam kadılığına, 1190 (m. 1776) senesinde Medîne-i münevvere kadılığına tayin edildi. Peygamber efendimizin "sallallahü aleyhi ve sellem" mübârek kabrini ziyâret edip, “Hac” ibâdetini îfâ ettikten sonra İstanbul’a döndü. 1198 (m. 1783) senesinde İstanbul kadılığına yükseltildi. Kısa bir müddet sonra Anadolu ve arkasından Rumeli pâyesiyle taltif edildi. 1200 (m. 1785) senesinde bilfiil Anadolu kadıaskeri oldu. Aynı sene içinde Rumeli kadıaskerliğine yükseltildi. 1202 (m. 1787) senesinde Müftî-zâde Ahmed Efendi’den boşalan şeyhülislâmlık makamına getirildi. 3 ay 10 gün bu makamda kaldıktan sonra vazîfeden alındı.
Bu arada evine çekilip, ilim ve ibâdetle meşgul oldu. 1205 (m. 1791) senesinde Şeyhülislâm Yahyâ Efendi’nin ayrılmasıyla boşalan şeyhülislâmlık makamına, ikinci defa getirildi, 1 yıl 3 ay 16 gün şeyhülislâmlık yaptıktan sonra, ihtiyârlığı sebebiyle 1206 (m. 1792) senesinde tekrar vazîfeden alındı. Rumelihisarı’ndaki yalısına çekilip, ömrünün son yıllarını ibâdet ve tâatla geçirdi. Bu hâl üzere devam ederken vefat etti.
Mekkî Mehmed Efendi; aklî ve naklî ilimlerde derin âlim, tevâzu ve kanâat sahibi bir zât idi. Büyüklenme ve gösterişten uzak, güzel ahlâk sahibi idi. Yumuşak huylu ve herkese güler yüzlü idi. Kâdılık ve şeyhülislâmlık yaptığı müddet içinde adâlet ve doğrulukdan ayrılmadı. Cömert ve kerem sahibi olan Mekkî Mehmed Efendi, birçok hayır ve hasenâtda bulunmuştur. Gelirinin bir kısmını fakirlere ve hayır işlerine vakfetti.
Âlim ve fâzıl bir zât olan Mekkî Mehmed Efendi’nin bazı eserleri şunlardır:
1- Hâşiye-i evâil-i Beydâvî: Beydâvî tefsîrinin bir kısmına yazmış olduğu haşiyedir.
2- Şerh-i Kasîde-i Bürde,
3- Dîvân,
4- Hamd ve şükürle ilgili bir risâle,
5- Allahü teâlânın sıfatlarını açıklayan bir risale,
6- Fıkıh usûlüyle ilgili şiir türünde bir risâle,
7- Tavzîh adlı eserin dört bölümünü açıklayan risâle ve başka risâleleri vardır.
Kaynaklar
1) Devhat-ül-meşâyıh; sh. 111
2) İlmiye sâlnâmesi; sh. 557
Bu yolda ve bu uğurda beraber olmak dileğiyle…
"Ne yanar kimse bana âteş-i dilden özge
Ne açar kimse kapım bâd-ı sabâdan gayrı"