BLOG

İslâm âleminin yetiştirdiği 9. yüzyıl astronomi ve fen âlimi. İsmi, Sâbit bin Kurre bin İrfan-el-Harrânî olup, künyesi Ebü’l-Hasan’dır. Harran bölgesinde doğmuştur. Doğum târihi belli değildir. Önceleri Sâbiî inancındayken hidâyete kavuşup Müslüman oldu. Benî Mûsâ Kardeşlerle berâber Bağdat’ta çalıştı. Arapçanın yanında Yunan, Süryânî ve İbrânî dillerini de biliyordu. Batlemyüs’ün (Potelemy) meşhur eseri Almagest’i Arapçaya tercüme etti. Harran Üniversitesinin kurucularından ve mütercimlerindendi. Eski devirlerden gününe ulaşan birçok eseri Arapçaya tercüme etti. Tercümeleri, matematik, mantık, astronomi ve tıp ilimleriyle ilgiliydi. Aynı zamanda iyi bir Arap dili âlimiydi. Abbâsî halîfesi El-Mu’tedid zamânında şöhrete kavuştu. Halîfenin yakınları arasında yer aldı. Altmış yedi yaşlarındayken 901 senesinde Bağdat civârında vefât etti.

Sâbit bin Kurre taklitçi bir âlim değildi. Yunanca ve İbrâniceden Arapçaya yaptığı tercümeler ustaca yapılmış olup, gerekli gördüğü yerlerde kendi ilmî tahlil ve tenkitlerini, yorum ve îzâhlarını ortaya koymuştur. İlk defâ diferansiyel ve integral hesaplarını o kullanmıştır. Bu sâhadaki çalışmalarını yine İslâm âleminde yetişen meşhûr âlim Ebü’l-Vefâ Buzcânî geliştirmiştir. Sâbit bin Kurre’nin önemli bir çalışması da cebiri geometriye uygulamasıdır. Böylece o analitik geometrinin babası kabul edilmektedir. Ayrıca Pisagor teoremi üzerinde de derinlemesine çalışarak genelleştirmeye çalışmıştır.

İrrasyonel sayılar üzerinde çok çalışmış ve yeni postulatlar geliştirmiştir. Üçüncü dereceden denklem çözümünde geometrik metod denen bir metod bulmuştur.

Matematiğin bir kolu olan calculusu keşfeden Sâbit bin Kurre böylelikle çoğu buluşlara yol açmış oldu. Eğer calculus olmasaydı, birçok karışık problemlerin içinden çıkılamayacak, kânunların bir kısmından faydalanmak mümkün olmayacaktı.

Sâbit bin Kurre, astronomi ve tıp alanında da çalışmalar yapmıştır. Astronomi sâhasındaki çalışma ve başarılarını tetkik eden Francis Cormody The Astronomical Works of Shabit bin Quarra adlı eserinde Sâbit bin Kurre’nin güneş ve ayın faaliyetleri üzerindeki derin tetkiklerini ve vardığı dakik hesaplamaları değerlendirerek, bunların sırf mantıkî veya nazarî çalışmalar olmayıp gözlem ve deneye dayanan, tecrübî metodlarla elde edilen bilgiler olduğunu ifâde etmektedir. Ayrıca güneşin dünyâya uzaklığını hesaplamış ve bir güneş yılı uzunluğunu bulmuştur.

İlim târihçisi S. B. Boyer; History of Mathematics adlı eserinde Sâbit bin Kurre hakkında; “Eğer onun çalışmaları olmasaydı, eski Yunandan intikâl eden matematik bilgileri uzun asırlar boyunca hiç gelişmeden kapalı kalacaktı.” demektedir.

Sâbit bin Kurre, matematik, tıp, astronomi ve felsefe alanında birçok eser yazmış ve tercümeler yapmıştır:

1) Kitâb-ül-Amel bil-Kurre,

2) Kitâbu Tercemeti ve İhtisâr-il-Macisti lil-Batlemyüs,

3) Kitâbu Tercemeti Coğrafiyat-il-Ma’mûre li-Arşimet,

4) Kitâbu Şerh-il-Mu’tiyyati Oklidis,

5) Kitâbun fî Kat’il-Ustuvâne,

6) Kitâbun fil-Mahrût-il-Mukâfî,

7) Kitâbun fî Meşâhat-il-Eşkâl,

8) Kitâbunfil-Mesâil-il-Hendesiyyeti,

9) Risâletun fil-Murabba’i ve Kutrihî,

10) Kitâbun fî İbtâ-il-Hareketi fil-Felek-il-Bürûc,

11) Kitâb-ı Hisâb-il-Hey’eti,

12) Kitâb-ul-Muhtasar fil-Hendese,

13) Risâletun fî Hareket-il-Felek,

14) Kitâb-ul-Medhal alel-Mantık,

15) Kitâbun fin-Nabz,

16) Risâle fil-Cebr,

17) Kitâbun fî Sebebi Kevn-il-Cibâl eserlerinden bâzılarıdır.

Sayısı yüzü bulan eserlerinin çoğu kayıptır. Onun eserleri İslâm ve Avrupa ilim âleminde birçok âlime doğrudan veya dolaylı olarak tesir etmiştir. Galileo, Gamass, Nevton, Euler, Faraday ve daha birçok batılı matematikçinin başarılarının temelinde muhakkak sûrette Sâbit binKurre’nin direkt veya dolaylı yoldan tesiri mevcuttur. İslâm âleminde ise İbn-i Heysem ve El-Kindî onun çalışmalarından etkilenmişler ve nazariyelerini genişleterek umûmileştirmişlerdir. Matematiği bütün fen ilimlerinde temel kabul eden Sâbit bin Kurre, ortaçağlardan günümüze ışık tutan bir matematik üstâdı ve dehâsıdır. Asrımızda yeni ulaşılabilen bu keskin görüş, bu büyük âlimin ilmî dehâsını hâlâ yansıtmaktadır.