On ikinci yüzyılda Irak’ta yetişen Müslüman kimyâ âlimlerinden. İsmi Muhammed bin Ahmed el-Irâkî es-Semâvî olup, künyesi Ebü’l-Kâsım’dır. Irak’ta doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. 1184 (H.580) senesinde Irak’ta vefât etti.
Hayâtı hakkında fazla bilgi bulunmayan Irâkî, ilim öğrenmek için çeşitli ilim merkezlerine seyâhat etti. Hemen hemen bütün İslâm memleketlerini dolaştı. Gittiği yerlerdeki kimyâcılardan kimyâ öğrendi ve yerli yabancı pekçok kimyâ kitabını inceledi. Vaktinin çoğunu bu eserlerdeki nazariyelerin deneylerini yapmakla geçirdi. Irâkî, yaptığı tecrübelerle bu nazariyelerin doğruluğunu görmedikçe tasdik etmezdi. Âlimler arasında bu husûsiyeti ile meşhur olmuştu. Kimyâ ile alâkalı bir meseleyi tedkik ederken, mevcud bütün kimyâ kitaplarına mürâcaat ederdi. Meşhur İslâm Âlimi Câbir bin Hayyân’ın ilmî metodunu çok beğenirdi.
Kimyâ ile ilgili yeni teoriler ortaya sürenIrâkî, kendi devrine kadar Müslümanların kimyâ ilmi sâhasındaki çalışmalarını hülâsa hâline getirdi. Bu sebeple kimyâ ilminin yenilenmesinde büyük katkıları oldu. Sihir, büyü ve hurâfeleri kimyâ ilminden ayıkladı. Yaptığı kimyevî deney ve incelemeleri, eserleri vâsıtasıyla muhâfaza edip gelecek nesillere aktardı. Eserleri, târihî sağlam bilgileri ihtivâ etmektedir.
Eski kimyâcıları ve nazariyelerini esaslı bir kritiğe tâbi tutan Irâkî’nin eserleri Avrupa ilim çevrelerine kısa sürede intikal ederek batı dillerine tercüme edildi. Böylece metodundan ve ortaya koyduğu bilgilerden istifâde ettiler. Onun tenkidci ve tecrübeye dayanan prensiplerinden istifâde ettiler. Fakat ne yazık ki, Avrupalılar çoğu defâ başarılarının kaynağını saklama yolunu tuttular.
Eserleri:
1) Kitâbu İlm-il-Mukteseb fî Zirâat-iz-Zeheb,
2) Kitâbu Uyûn-il-Hakâyık ve Keşf-ut-Terâik,
3) Kitâbu Kenz-id-Defn,
4) Kitâb-ün-Necât vel-İttisâl bi Ayn-il-Hayât.
Bu yolda ve bu uğurda beraber olmak dileğiyle…
"Ne yanar kimse bana âteş-i dilden özge
Ne açar kimse kapım bâd-ı sabâdan gayrı"