On beşinci asırda, Arabistan’da yetişmiş meşhur Müslüman coğrafyacısı ve denizcisi. İsmi, Ahmed bin Mâcid bin Muhammed bin Amr, lakabı Şihâbüddîn’dir. Eserlerinden anlaşıldığına göre, 15. asrın ilkyarısında, takriben 1435 (H. 839) senesinde Arabistan’ın Umman sâhilindeki Culfan bölgesinde doğdu. 1501 (H. 907) senesinde vefât etti.
Kendisi gibi âlim olan babası ve dedesinden din ve fen bilgilerini öğrendi. Küçük yaştan îtibâren denizciler arasında yetişti. Denizcilik ilim ve sanatını ve târihini iyice öğrendi. Aynı zamanda iyi bir edip oldu. Portekizli ünlü denizci Vasko de Gama’ya rehberlik ederek gemisiyle onu Hindistan’a götürdü.
Birçok araştırmalarda bulunan İbn-i Mâcid, bâzı deniz cisimlerinin, ağaç ve balıkların yaydığı fosfor ışınları sebebiyle bölge tâyini yapılabileceğini, bunun astronomik hesaplamalarda, yıldızların mesâfelerini tâyinde yanıltıcı etkisi olabileceğini keşfetti. Astronomik hesaplamalarda usturlâb âletiniçok mükemmel bir şekilde kullandı. Pusula bozulduğu zaman, değişik metodlarla yönün nasıl tâyinedilebileceği husûsunda önemli bilgiler ortaya koydu. Pusulanın tam ve doğru bilgi vermesi için gerekli hususları tesbit ederek açıkladı.
Yazdığı eserlerinde kendinden önce gelen bütün deniz bilimcilerinin ortaya koydukları bilgi ve teknikleri özetledi. Bunlara ilâve olarak kendi araştırma, inceleme ve tecrübeleri sonucu elde ettiği yeni bilgi ve netîceleri de kaydetti. İbn-i Mâcid, nazarî bilgilerden çok, pratik bilgilere önem verdiğinden, eserlerinde Batlemyüs coğrafyasına uymadı. Eski Yunanlıların ortaya koydukları nazariyelere de îtibâr etmeyerek tecrübe ve müşâhadelerinin sonuçlarını ortaya koymaya çalıştı. Eserlerinde, Hindistan, Endonezya, Kızıldeniz, Akdeniz bölgeleri ile ilgili çok ilgi çekici bilgiler ve hikâyelere yer vermiştir.
Eserleri:
Kitâb-ül-Fevâid: En önemli eseri olup, bir giriş ile on iki bölümden meydana gelmektedir. İbn-i Mâcid, bu eserinde, gemicilik, denizcilik hakkında gemicilikte kullanılan âletler, denizde yıldızlar vâsıtasıyla yön tâyini, sâhillerin tesbiti, rüzgârları, med ve cezir olaylarını, güneş ve ay tutulmalarını ve bunların hesaplanmasını açıklamıştır. Astronomi, coğrafya ve matematik konularında denizcilerin okuması ve bilmesi gereken eserlerin tanıtımını yapmıştır.
Beytülibreyi, yâni gemilerde kumanda odasının ve pusulanın önemini, gemilerin inşâ metodlarını ve techizâtını ve personelin nasıl yetiştirileceğini îzâh etmiştir. Seyrüseferde istifâde edilecek çeşitli işâret ve alâmetleri anlatmakta, muhtelif denizlere âit kuş ve balıklar ile bu yörelerin tanınmasını îzâh etmiştir. Arabistan, Afrika, Kızıldeniz, Hind Okyanusu ve Büyük Okyanus sâhillerini, belli başlı büyük adaları ve sâhillerini, Bahreyn, Madagaskar, Cava, Sumatra, Seylan, Zengibar adaları ile sâhilleri hakkında bilgi vermektedir.
Diğer önemli eseri Hâviyet-ül-İhtisâr’dır. Bin beyitten meydana gelen eser, on bir bölüm hâlindedir. Eserde, gemilerin yaklaşabileceği deniz sâhillerindeki işâret ve alâmetleri, denizciler için lüzûmlu astronomik bilgiler, vakitler, gün, hafta, ay ve yılların hesaplanması üzerinde durulmaktadır. Kamerî ve Şemsî yılın îzâhı yapılmaktadır. Yıldızlar ile bölge tâyinini açıklamaktadır. Muhtelif deniz yollarını târif ederek, sâhillerin mesâfelerini belirtmektedir. Zamânın hesaplanması ve mesâfelerin ölçümü üzerinde durmaktadır. Denizlerin ölçümü ele alınmıştır. Burçlar ve yıldızlar vâsıtasıyla takvimin ve zamânın hesaplanması metodları îzâh edilmiştir.
İbn-i Mâcid’in yazdığı diğer eserlerin bilinenleri şunlardır:
1) El-Kasîdet-ul-Müsemmât bil-Hediyyeti,
2) El-Merâsî alâ Sâhil-il-Hind-il-Garbiyye,
3) Şerh-uz-Zehebiyye,
4) Kitâb-ül-Menâfî.
Ünlü Osmanlı denizcisi Seydi Ali Reis, Muhît adlı eserinde İbn-i Mâcid’in eserlerinden istifâde etmiştir.
Bu yolda ve bu uğurda beraber olmak dileğiyle…
"Ne yanar kimse bana âteş-i dilden özge
Ne açar kimse kapım bâd-ı sabâdan gayrı"