İbni Benna

On üçüncü ve on dördüncü asırda Fas’ta yetişen büyük Müslüman matematik ve din âlimi. İsmi, Ahmed bin Muhammed bin Osmân el-Ezdî el-Merrâkûşî olup, künyesi Ebü’l-Abbâs’tır. Babası mîmâr olduğu için mîmâroğlu anlamında İbn-i Bennâ ünvânıyla meşhur oldu. 1256 (H.654) senesindeKuzeybatı Afrika’da bulunan Merrâkûş’ta doğdu. 1321 (H.721) senesinde orada vefât etti. Kabri Bâb-ı Ahmed hâricindedir.

Doğum yeri olan Merrâkûş’ta lisan, fıkıh, hadis, matematik, astronomi ve tıb ilimlerini öğrendikten sonra, Fas’a giderek, tabip El-Mirih’ten, matematikçi İbn-i Hacla’dan, astronomi âlimi İbn-i Mahlûf’tan ders aldı. Evliyânın büyüklerinden olan Ebû Zeyd Abdurrahmân el-Hazmîr’in sohbetlerinde bulundu. Merînî sultanları tarafından Fas’a dâvet edildi. Orada ders verip talebe yetiştirdi.

Din ve fen ilimlerinde derin âlim olan İbn-i Bennâ’nın derslerine ilim âşıkları koşar, ondan ders alırlardı. İbn-i Haldun onun talebelerindendir. Bilhassa matematik ve astronomi sâhasındaki araştırmaları ve eserleriyle tanınmışdır. Kesirler ve üslü sayıların dört işlemi konusundaki nazariyeleriyle başarı kazandı. Birinci dereceden denklemleri Hataeyn denilen metodla çözdü.

Eserleri:

İbn-i Bennâ’nın en meşhur eseri Telhîsu A’mâl-il-Hisâb’dır. Eser iki kısımdan meydana gelmiş olup, birinci kısımda sayılar teorisi, dört işlem, kesirler ve bunların dört işlemi, köklü sayılar ve bunların dört işlemi üzerinde durulup, misâllerle îzâh edilmektedir. İkinci kısımda ise, cebirsel konular ve çözüm yolları, kâideleri üzerinde durulup, bunları misâllendirmektedir. Bu eser 17. asrın başlarına kadar matematik sâhasında Avrupa ilim çevrelerinde başlıca mürâcaat ve ders kitabı olarak kullanılmıştır. Bu esere İslâm âlimleri birçok şerhler yazmışlardır. Avrupalı bilim adamları da kendi dillerine tercüme etmişlerdir. Şarkiyatçı A.Marre bu eseri Fransızcaya tercüme ederek, batılıların biz bulduk diye iddiâ ettikleri pekçok matematikî çözümlerin, İbn-i Bennâ’ya âit olduğunu bütün dünyâya göstermiştir.

İbn-i Bennâ’nın matematik, geometri, cebir, astronomi, astroloji ilimleriyle ilgili olarak yazdığı 70’e yakın yazdığı diğer eserinden bâzıları şunlardır:

1) Kitâbü Ref’il-Hicâb an İlm-il-Hisâb (matematik),

2) Minhâc-üt-Tâlib li Ta’dîl-il-Kevâkib (astronomi),

3) Kitâbü Tenbîh-il-Elbâb,

4) Mesâil-ül-Âmil-il-İrs (mîrâs taksimiyle ilgili),

5) Kitâb-ül-Yesâre fî Takvîm-il-Kevâkib-is-Seyyâre (astronomi-astroloji),

6) Kitâb-ül-Usturlâb ve İsti’mâlihi (usturlâb ve kullanılışı ile ilgili),

7) Risâletün fî Tahkîki Rü’yet-il-Ehille (hilâlin görülmesi ve bunun hesaplanması hakkında),

8) Risâlet-ül-Cedâvil,

9) Risâletün fil-Envâr.