Osmanlı Devletinin yetiştirdiği en büyük âlimlerdendir.
İsmi Ahmed, lakâbı Usâmeddîn, künyesi Ebü’l-Hayr’dır. Taşköprülüzâde diye meşhur olmuştur. Babası Muslihuddîn Mustafa Efendi, Yavuz Sultan Selim Hanın hocasıydı.
1495 senesinde Bursa’da doğdu.
1561 senesinde İstanbul’da vefât etti.
Taşköprülüzâde Ahmed Efendi, ilim sâhibi bir zâtın oğlu olduğu için küçük yaşından îtibâren ilim öğrenmeye başladı. İlk tahsilini babasından gördükten sonra, zamânının âlimlerinden Molla Alâüddîn Yetim’den, amcası Kıvâmüddîn Kâsım’dan, Fenârizâde Muhyiddîn Çelebi’den ve Seydî Muhyiddin Efendi gibi âlimlerden aklî ve naklî ilimleri öğrendi ve bu âlimlerden icâzet (diploma) aldı. Tasavvufta Nakşibendiye yoluna girip, bu yolun büyüklerinin sohbetinde bulundu.
Yavuz Sultan Selim Han zamânında Dimetoka’da Oraç Paşa Medresesine müderris tâyin edildi. Kânûnî Sultan Süleyman zamânında İstanbul’da Hacı Hüseyinzâde Medresesinde, Üsküp İshak Bey Medresesinde, İstanbul Edirne ve Bursa’daki çeşitli medreselerde müderrislik yaptı. İlim öğretip, talebe yetiştirdi. 1545 senesinde Bursa kâdılığına tâyin edildi. 1551 senesinde İstanbul kâdılığına yükseltildi. Ömrünün sonuna doğru gözlerinden rahatsızlandı. Kâdılık vazîfesinden emekliye ayrılıp kendi evine çekildi. İbâdetle meşgul oldu ve yazdığı eserlerini temize çektirdi.
1561 senesinde İstanbul’da vefât etti. Âşıkpaşa Mahallesinde Seyyid Velâyet türbesi civârında defnedildi. Mezarı duvarla çevrilmiştir.
Eserleri: Osmanlılar zamânında Anadolu’da yetişen âlimlerin büyüklerinden olan ve güzel ahlâk sâhibi olan Taşköprülüzâde Ahmed Usâmeddîn Efendinin eserlerinden bâzıları şunlardır:
1. Şakâyık-i Nu’mâniyye: Osman Gâzi’den başlayarak, Kânûnî Sultan Süleyman devrinde 1558 senesine kadar yetişen âlim ve evliyâların hal tercümelerinin anlatıldığı bu eser pâdişâhların sayısına göre on tabakaya ayrılmıştır. Eserde 371 âlim ve 150 evliyâ olmak üzere toplam 521 kişinin hal tercümesi yer almaktadır. Bu esere birçok zeyiller (ekler) yazılmıştır. Şakâyık-i Nu’mâniyye Osmanlılar devrinde bu konuda yazılan ilk eserdir. Eser Türkçedir.
2. Miftâh-üs-Seâde ve Misbâh-üs-Siyâde fî Mevduât-ul-Ulûm: Birçok ilim ve fen kollarını ve her ilimde yazılmış eserleri açıklayan kıymetli bir eserdir. Oğlu Kemâleddîn Mehmed Efendi tarafından bâzı ilâveler yapılarak Mevduât-ül-Ulûm adıyla Türkçeye tercüme edilmiştir.
3. Nevâdir-ül-Ahbâr fî Menâkıb-il-Ahyâr; Sahâbe-i kirâm, evliyaullah, müctehid âlimler ve fen âlimlerinden bahseden bir eserdir.
4. Hâşiyetü alâ Hâşiyeti Seyyid Şerif alâ Şerh-it-Tecrîd: Kelâm ilmine dâirdir.
5. Şerh-ul-Ahlâk el-Adûdiyye.
6. Risâletün fil-Ferâiz.
7. Risâletün fil-Kazâi vel-Kader.
8. El-Câmi fil-Mantık.
9. Şerh-i Hadîs-i Erbe’în.
10. Risâlet-üş-Şifâ fî Devâ-il-vebâ.
11. Tabakât-ül-Fukahâ.
12. Muhtasarun fî İlm-in-Nahv.
13. Şerh-ul-Cezerî fî İlm-il-Kırâat.
Bu yolda ve bu uğurda beraber olmak dileğiyle…
"Ne yanar kimse bana âteş-i dilden özge
Ne açar kimse kapım bâd-ı sabâdan gayrı"