BLOG

Osmanlı padişahlarından her biri bir evliyanın talebesidir. Tasavvuf, devletin kuruluşunda maya vazifesi görmüştür. Osmanlı saray terbiyesi ve kültürünün de esasını teşkil etmiştir.

Belh padişahı İbrahim Edhem, evliyalık uğruna tahtını bırakmasıyla meşhurdur. Necib Fâzıl, hocası Abdülhakîm Arvasî'ye “Sultandan veli olur mu?” diye sormuş. “Olmaz” cevabını almış. Ama Abdülhakîm Arvasî'den “İbrahim Edhem bana gelseydi, ben onu tahtını terk etmeden biiznillah evliya yapardım” sözü de nakledilir. Öyleyse dünya sultanlığı ile âhiret sultanlığı bir arada yürüyebiliyor demektir. Abdülhakîm Efendi, sultanın tekke açıp şeyhlik yapamayacağını kastetse gerektir.

Şeyh Edebâlî ile Osman Gazi kıssası, Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda aşkın rolünü gösterir. Padişahlardan her biri, aynı zamanda tasavvufla meşguldür. Sultan Ahmed gibi sıkı mürid olanları da vardır. Muhiblik, yani bir veliyi sevmekle iktifa edenler de vardır. En çok padişahın mensubu olduğu tarikat Halvetî, sonra Nakşî, sonra Mevlevîliktir. Tasavvuf, devletin kuruluşunda maya vazifesi görmüştür. Osmanlı saray terbiyesi ve kültürünün de esasını teşkil etmiştir.

FETHİN MİMARLARI

İstanbul'u alan Fatih Sultan Mehmed Han, Hacı Bayram'ın halifesi ve İstanbul'un fethinin manevî mimarı Akşemseddin'e bağlıydı.

Padişahlar, tarikatlar ve şeyhler

Osman Gazi, kayınpederi ve Vefâiyye tarikatından âhi şeyhi Edebâlî'ye bağlıdır. Oğulları Orhan Gazi ve Alâaddin Paşa da öyledir.

Sultan I. Murad'ın, Şeyh Postinpûş adıyla bilinen Tebrizli Seyyid Mehmed Hammârî'ye bağlı olduğu söylenir. Şeyhi için Bursa Yenişehir'de tekke yaptırmıştır. Yıldırım Sultan Bayezid'in, damadı Nurbahşiyye Şeyhi Emir Sultan'a hüsnü zannı vardı.

Çelebi Sultan Mehmed, muhtemelen Zeyniyye şeyhi Molla Fenari'nin muhibbiydi. Bayramiyye tarikatından Şeyhî ile sohbet ederdi. Sultan II. Murad, Mevlevî Emir Âdil Çelebi'nin müridiydi. Hayatında sıkı bir derviş gibi yaşamıştır. Tahttan üstelik iki defa feragat eden tek padişahtır. Rahmet-i ilahiyenin yağması için kabrinin üzerinin açık olmasını vasiyet etmiştir. Fatih Sultan Mehmed, Bayramî idi. Hacı Bayram halifesi ve İstanbul‟un fethinin manevî mimarı Akşemseddin'e bağlıydı. Sultan II. Bayezid, tasavvufa en düşkün padişahlardandır. Velî diye meşhurdur. Hal ve kerâmetleri anlatılır. Şehzadeliğinde Halvetî şeyhi Çelebi Halife'ye mürid olmuştu. Ebussuud Efendi'nin babası ve Halvetî şeyhi Muhammed İskilibî (Şeyh Yavsî) ve Bayramî şeyhi Baba Yusuf Seferhisârî ile de sohbet ederdi. Yavuz Sultan Selim, Zeyniyye şeyhi Halimî Çelebi'ye mensuptu. Babası gibi hal ve kerâmetleri çokça anlatılır. Fevkalâde mütevazı ve sâde yaşantısı ile tam bir derviş idi. Kanuni Sultan Süleyman, sütkardeşi Üveysî şeyhi Yahya Efendi ile irtibatlıydı. Ama gençliğinde Emir Buhârî halifelerinden Abdüllatif Mahdumî veya Mehmed Nurullah (Yorgancı Emir) Efendi'ye bağlanmıştır. Ubeydullah Ahrâr halifesi Eyüplü Baba Haydar Semerkandî ve Halvetî şeyhi Nureddinzâde ile sohbeti vardır. İlk Nakşî padişahtır. Sultan II. Selim, 1574‟de vefat eden Halvetî şeyhi Diyarbekirli Süleymân Âmidî'nin müridiydi. Sultan III. Murad, önceleri Halvetî şeyhi Hüsameddin Uşşâkî'nin muhibbiydi. Sonra Mâverâünnehr'den İstanbul'a gelen Nakşibendî şeyhi ve Hâcegî Emkenegî’nin halifesi Hâce Ahmed Sâdık Kâbilî'ye intisap etti. Sultan III. Mehmed, Halvetiyye'den Abdülmecid Sivâsî'ye mensuptu. Sonra Halvetiyye-i Celvetiyye'den Aziz Mahmud Hüdâî'nin de sohbetlerinde bulundu. Öyle ki Hüdâî, hanedanın şeyhi oldu. Sultan I. Ahmed, muhtemelen Sultan I. Mustafa, Sultan II. Osman, Sultan IV. Murad ve muhtemelen Sultan İbrahim kendisine mensuptu. Sultan Mustafa'nın müridlikte ileri giderek cezbeye kapıldığı ve bu halde kaldığı rivayet olunur. Sultan IV. Mehmed, Halvetî idi. Bir rüya üzerine Kilitbahir'e giderek Ahmed Câhidî'ye intisap etti. Onun için bir tekke yaptırdı. Abdülehad Nurî ve Karabaş Velî'den de istifade etmiş; Mevlevî Receb Enis Dede'nin sohbetinden zevk almıştır. Sultan II. Süleyman, Halvetiyye'den Atpazarlı Osman Fazlî Efendi‟nin müridiydi. Sultan II. Ahmed, Sultan II. Mustafa ve Sultan III. Ahmed, Mevlevî Şeyhi Receb Enis Dede'ye mensup idiler.

Sultan I. Mahmud ve kardeşi Sultan III. Osman, 1755‟de vefat eden Nakşibendî şeyhi Seyyid Muhammed Murâdî'ye intisaplıydı. Sultan III. Mustafa da, Nakşî şeyhi Beyzâde Mustafa Efendi'den feyz almıştır. Sultan I. Abdülhamid, Sa’diyye tarikatından Mehmed Ziyâd Efendi'nin müridiydi. Sultan III. Selim, Mevlevî şeyhi Mehmed Emin Çelebi'ye intisap etmişti. Şeyh Gâlib ile de sohbetleri çoktur. Sultan IV. Mustafa'nın Nakşibendî şeyhi Molla Murad Efendi'den feyz aldığı rivayet olunur. Sultan II. Mahmud, Nakşibendî'dir. Yahya Efendi tekkesi şeyhi Mehmed Nuri Efendi'ye bağlıydı. Sultan Abdülmecid de babası gibi Nakşibendî idi. Babasının şeyhine hüsnü zannı vardı. Hatta başı Nuri Efendi'nin dizinde, kelime-i tevhid söyleyerek can vermişti. Sultan Selim Câmii avlusundaki türbesinde, Yanyalı İsmet Efendi tekkesi müridlerinin her Cuma gecesi hatm-i hâcegân yapmalarını vasiyet etmişti. Sultan Abdülaziz, Mevlevî idi ve Sadreddin Çelebi'ye mensuptu. Sultan II. Abdülhamid, önceleri Nakşibendiyye'den Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevî'nin sohbetlerinde bulundu. Sonra Şâzelî şeyhi Zâfir Efendi'ye mürid oldu. Bunun vefatından sonra Kâdiriyye'den Yahya Efendi postnişini Abdullah Efendi ve Ebulhüdâ Rifâî'den de feyz aldı. Sultan Reşad, Mevlevî idi. Yenikapı Mevlevihanesi şeyhi Salâhaddin Dede'ye bağlıydı. Sultan V. Murad için de böyle bir rivâyet vardır. Hatta oğluna şeyhinin ismini vermişti. Sultan Vahîdeddin, baba ve dedesi gibi Nakşibendî idi. Gümüşhanevî tekkesi şeyhi Ziyaeddin Dağıstanî'nin muhibbiydi. Şeyhin vefatında asasını hatıra olarak almıştır.

Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci